رشته علوم آزمایشگاهی
معرفی رشته:
رشته علوم آزمایشگاهی در مقطع کارشناسی (Bachelor of Science in Laboratory Sciences)، یکی از اساسی‌ترین رشته‌های علوم پیراپزشکی در ارتباط با آنالیز آزمایشگاهی نمونه‌های بیولوژیک انسانی است. این رشته در تشخیص پیگیری درمان و پیشگیری بیماری‌های مختلف از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
امروزه شاغلین این رشته از تجهیزات به‌روز و تکنولوژی‌های بسیار دقیق و حساس و نیز به‌کارگیری نرم‌افزارهای پیشرفته و روش‌های نوین تشخیصی برای انجام آزمایش‌های مختلف بهره می‌گیرند، صاحب‌نظران معتقدند بنا بر وضعیت کشورها، بین ۷۰ تا ۸۰ درصد تصمیم‌گیری‌های بهداشتی به نتایج آزمایشگاهی بستگی دارد.
نام و مقطع رشته به فارسی و انگلیسی:
کارشناسی پیوسته رشته علوم آزمایشگاهی
Bachelor of Science in Laboratory
تعریف رشته:
رشته علوم آزمایشگاهی در مقطع کارشناسی، یکی از رشته‌های علوم پیراپزشکی است که دانش‌آموختگان آن ضمن آشنایی با تجهیزات و تکنیک‌های آزمایشگاهی ونیز فراگیری اصول و روش‌های تشخیص آزمایشگاهی انواع نمونه‌های بیولوژیک، مهارت کافی را در جهت به‌کارگیری این فنون در ارائه خدمات آزمایشگاهی به‌منظور تشخیص بیماری، پیگیری درمان و حفظ سلامت افراد جامعه کسب خواهند نمود. محورهای آموزش فراگیران در حوزه‌های خون‌شناسی، بیوشیمی، باکتری‌شناسی، انگل‌شناسی، قارچ‌شناسی، ویروس‌شناسی، ایمنی‌شناسی، بانک خون، تکنیک‌های مولکولی، آسیب‌شناسی، سم‌شناسی و تضمین کیفیت در آزمایشگاه می‌باشد. مهم‌ترین خدمت محوری دانش‌آموختگان این رشته، حضور در آزمایشگاه‌های تشخیص بالینی است.
شرایط و نحوه پذیرش در دوره:
پذیرش دانشجو از طریق آزمون سراسری و به صورت متمرکز خواهد بود.
تاریخچه و سیر تکاملی دوره در جهان و ایران:
رشته علوم آزمایشگاهی که به نام مدیکال تکنولوژی در دانشگاه‌های جهان آموزش داده می‌شد، در سال ۱۹۷۶ توسط National Credentialing Agency به Medical Laboratory Sciences (MLS) تغییر نام یافت. در حال حاضر این رشته به نام‌های Medical Laboratory Sciences و یا Clinical Laboratory Sciences در سراسر دنیا وجود دارد.
در ایران دوره کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی از سال ۱۳۴۷ در دانشگاه‌های تهران، شیراز، اصفهان، تبریز اهواز و تأسیس گردید و بعد از انقلاب فرهنگی به صورت کاردانی و کارشناسی ناپیوسته در آمد. تا سال ۱۳۸۶ مقاطع کاردانی و کارشناسی ناپیوسته این رشته در دانشگاه‌ها ارائه می‌گردید. باتوجه‌به پیشرفت‌های دانش پزشکی و توسعه تجهیزات و فناوری مربوطه و به‌منظور ارتقاء توانایی‌های دانش‌آموختگان، ضرورت تربیت دانشجو در مقطع کارشناسی پیوسته احساس گردید و برنامه آموزشی دوره کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی" در سال ۱۳۸۶ تهیه و تدوین شد و از سال ۱۳۸۷ کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی جایگزین دوره کاردانی شده است.
جایگاه شغلی دانش‌آموختگان:
- آزمایشگاه‌های تشخیص بالینی
- آزمایشگاه‌های مراکز بهداشتی
- انستیتوها و مراکز تحقیقاتی و آموزشی
- کارخانه‌های تولید وسایل و مواد آزمایشگاهی
- شرکت‌های تولید فراورده‌های بیولوژیک و آزمایشگاهی
- آزمایشگاه‌های پزشکی قانونی
- آزمایشگاه‌های سازمان انتقال خون
فلسفه (ارزش‌ها و باورها):
فلسفه اصلی تدوین این برنامه درسی، تربیت نیروی انسانی کارشناس در رشته علوم آزمایشگاهی بر اساس وظایف حرفه‌ای تعریف شده و معین در جامعه است، به‌طوری که اصول اساسی تعلیم‌وتربیت که شامل رشد شخصیتی و افزایش قدرت تفکر و شایستگی شغلی و ایجاد مهارت‌های یادگیری مداوم را در دانش‌آموختگان برای ارائه خدمات آزمایشگاهی مطلوب در برداشته باشد و به اخلاق حرفه‌ای در برقراری ارتباطات اجتماعی بین کارمند، پزشک و بیمار آشنایی کامل داشته و به اجرای تمامی الزامات اخلاقی مقید باشد.
در این برنامه تعلیمات عمومی و اختصاصی لازم به دانشجویان داده شده تا علاوه بر رعایت امانت‌داری در حفظ نمونه و نیز رازداری در ارائه نتایج، از عهده انجام آزمایش‌ها در کمال صحت و دقت، در آزمایشگاه‌های بهداشتی و بالینی برآیند.
در این برنامه، بر ارزش‌های زیر تاکید می‌شود:
تعامل حرفه‌ای و همکاری تیمی، اخلاق حرفه‌ای، مهارت گرایی، عملگرا بودن، جامع‌نگری، جامعه نگری و سلامت محوری
دورنما (چشم‌انداز):
باتوجه‌به بستر رو به پیشرفت آزمایشگاه‌های بالینی و بهداشتی، در ده سال آینده ضمن تاکید بر یادگیری فعال و کسب مهارت‌های مرتبط جدید همراه با نوآوری و خلاقیت، دانش‌آموختگان توانمند این رشته در انجام خدمات آزمایشگاهی تمام آزمایشگاه‌ها از جدیدترین تکنیک‌های روز برای ارائه خدمات مطلوب استفاده نمایند.
رسالت (مأموریت):
رسالت این دوره، تربیت نیروهای توانمند، مسئولیت‌پذیر با دانش کافی، مهارت و رفتار حرفه‌ای جهت عملکرد مؤثر در طیف وسیعی از خدمات آزمایشگاهی است.
پیامدهای مورد انتظار از دانش‌آموختگان:
دانش‌آموختگان این دوره باید قادر باشند با استفاده از انواع تجهیزات، کیت‌ها و روش‌های مختلف آزمایشگاهی و تکنیک‌های رایج در حوزه‌های مختلف علوم آزمایشگاهی شامل بیوشیمی، خون‌شناسی، بانک خون، باکتری‌شناسی، ویروس‌شناسی، قارچ‌شناسی، انگل‌شناسی، ایمنی‌شناسی و خدمات آزمایشگاهی را با صحت و دقت کافی ارائه نموده و نتایج را ثبت و گزارش نمایند.
اهداف کلی:
هدف از این برنامه آموزشی، تربیت کارشناس علوم آزمایشگاهی است که بتواند در آزمایشگاه‌های بالینی و بهداشتی با دانش اختصاصی که آموخته‌اند و با به‌کارگیری دستگاه‌های الکترونیک، آزمایش‌های مختلف را روی خون دیگر مایعات و انسان بدن انجام دهند. اطلاعات و نتایج به‌دست‌آمده از این آزمایش‌ها پزشک را در تشخیص بیماری روند درمان و حفظ سلامت جامعه یاری خواهد نمود. نظر به اینکه این رشته دائماً در حال تغییر و توسعه است، فارغ‌التحصیلان این رشته باید به نحوی آموزش ببینند که دانش و مهارت کافی جهت به‌کارگیری تکنولوژی جدید را داشته باشند
توانمندی و مهارت‌های مورد انتظار برای دانش‌آموختگان (Expected Competencies):
الف: توانمندی‌های پایه مورد انتظار (General Competencies):
توانمندی‌های عمومی مورد انتظار برای دانش‌آموختگان این مقطع عبارت‌اند از:
- مهارت‌های ارتباطی تعامل
- آموزش به بیمار و جامعه
- همکاری در پژوهش و نگارش مقالات علمی
- تفکر نقادانه و مهارت‌های حل مسئله
- مهارت‌های مدیریت منطبق بر برنامه آموزشی
- حرفه‌ای گرایی (Professitionalism)
ب: وظایف حرفه‌ای و توانمندی‌های اختصاصی مورد انتظار دانش‌آموختگان:
- توانمندی تخصصی
- توانایی انجام آزمایش‌های تشخیص طبی منطبق با دستورالعمل‌های استاندارد آزمایشگاهی"مدون و گزارش نتایج
- دقت و مراقبت در زمینه استفاده از تجهیزات، کیت‌ها و مواد مصرفی آزمایشگاه
- اجرای دقیق برنامه تضمین کیفیت و مشارکت فعال در امر مستندسازی در آزمایشگاه
- آموزش و پژوهش
- مشارکت در آموزش تکنیک‌های عملی آزمایشگاهی به کارآموزان
- مشارکت در دوره‌های توانمندسازی کارشناسان آزمایشگاه
- همکاری در پژوهش‌های علمی مصوب و همکاری با بخش تولید کیت‌های تشخیصی و سایر مواد آزمایشگاهی
- مدیریت:
- مشارکت در امور مدیریتی محوله از سوی مسئولین ذی‌صلاح
- آماده‌سازی آزمایشگاه در مقابل حوادث غیرمترقبه و بحران‌ها
ج: مهارت‌های عملی مورد انتظار (Expected Procedural Skills):
- بخش نمونه‌گیری
- پذیرش و آماده‌سازی بیمار
- خواندن نسخه‌ها
- خون‌گیری از ورید (بالغین و اطفال)
- جداسازی سرم و نگهداری نمونه به صورت مناسب
- نمونه‌گیری از زخم و سایر بافت‌ها
- بخش آنالیز ادرار و مایعات بدن
- بررسی ویژگی ظاهری ادرار و آزمایش‌های بیوشیمیایی آن (نوار تست ادرار، وزن مخصوص)
- آزمایش پروتئین ادرار
- آزمایش‌های میکروسکوپی رسوب ادرار
- آنالیز سنگ کلیه آنالیز دیگر مایعات بدن مانند fluids، Synovial،Serosal fluids ،CSF
- نحوه گزارش‌دهی و کنترل کیفی آنالیز ادرار و سایر مایعات
- بخش بیوشیمی
- آماده‌سازی و ساخت محلول‌ها و معرف‌های آزمایشگاهی
- آزمایش‌های روتین (قند، اوره، اسیداوریک، تری گلیسیرید، کلسترول بیلی‌روبین و...)
- آزمایش‌های هورمونی، آنزیم‌ها، عناصر و الکترولیت‌ها
- آزمایش‌های هموگلوبین A1C،F و A2
- الکتروفورز
- اندازه‌گیری گازهای خون
- نحوه گزارش‌دهی و کنترل کیفی در بخش بیوشیمی
- بخش باکتری‌شناسی
- محیط سازی (لوله‌ای و پلیتی)
- استریلیزاسیون و کار با اتوکلاو و فور و...
- کار با مواد بیولوژیک
- مشاهده میکروسکوپی لام‌های میکربی
- تهیه گسترش میکربی و رنگ‌آمیزی گرم و متیلن بلو و زیل نلسون
- کشت باکتری به روش Streak plate method
- تست‌های بیوشیمیایی و افتراقی (کشت گزارش نتایج)
- تست‌های آنزیمی (کاتالاز، کواگولاز، اکسیداز و ...)
- کشت و شناسایی انواع باکتری‌ها بر روی محیط‌های انتخابی و افتراقی
- تعیین حساسیت آنتی‌بیوتیکی باکتری‌ها (آنتی بیوگرام، MIC و...)
- نمونه‌گیری انواع نمونه‌های بالینی در بخش میکرب‌شناسی
- کشت ادرار گزارش‌دهی
- کشت مدفوع گزارش‌دهی
- کشت گلو، اسمیر مستقیم گزارش‌دهی
- کشت خلط، اسمیر مستقیم گزارش‌دهی
- کشت زخم، اسمیر مستقیم گزارش‌دهی
- کشت ترشحات دستگاه تناسلی، اسمیر مستقیم گزارش‌دهی
- کشت خون و دیگر مایعات بدن، اسمیر مستقیم، گزارش‌دهی
- کشت باکتری‌های بی‌هوازی
- سروتایپ باکتری‌ها
- نحوه گزارش‌دهی و کنترل کیفی در بخش میکرب‌شناسی
- بخش ایمونولوژی و سرولوژی
- تست‌های ویدال و رایت (اسلایدی و لوله‌ای)، هرکدام به‌تنهایی
- کومبس رایت، 2ME
- انجام تست‌های RPR ASO, CRP, RF هرکدام به‌تنهایی
- آگلوتیناسون سرد، هتروفیل آنتی‌بادی
- تست‌های رسوبی
- آماده‌سازی و انجام تست‌های ایمونوفلورسانس
- تست‌های سنجش کمی و کیفی سیستم کمپلمان
- ELISA
- NBT و DHR Test
- HLA Typing
- کمی لومینسانس
- فلوسایتومتری
- نحوه گزارش‌دهی و کنترل کیفی در بخش ایمونولوژی
- بخش خون‌شناسی
- تهیه گسترش خونی
- رنگ‌آمیزی آن (رایت، گیمسا)
- مشاهده لام گسترش خونی و نحوه گزارش آن
- شمارش کامل سلول‌های خونی، هموگلوبین و هماتوکریت (دستی)
- CBC دستگاهی (کار با دستگاه سل کانتر)
- انجام آزمایش ESR (دستی و دستگاهی)
- تست‌های انعقادی و محاسبات مربوطه
- شمارش رتیکولوسیت
- بررسی انواع آنمی و لوسمی ازروی گستره لام خونی
- تهیه گستره و رنگ‌آمیزی لام مغز استخوان
- بررسی انواع رنگ‌آمیزی‌های اختصاصی
- نحوه گزارش‌دهی و کنترل کیفی در بخش خون‌شناسی
- بخش بانک خون
- بررسی گروه خونی
- تیتراسیون آنتی سرم‌ها
- نگهداری و آماده‌سازی فراورده‌های سلولی و پلاسمایی خون
- Antibody screening
- آزمایش کراس ماژور
- کومبس مستقیم و غیرمستقیم
- نحوه گزارش‌دهی و کنترل کیفی در بخش بانک خون
- بخش انگل‌شناسی
- تهیه نمونه مستقیم مدفوع (سرم فیزیولوژی و لوگل)
- فلوتاسیون و سدیمانتاسیون
- انجام روش‌های رسوبی (فرمالین استات)
- شناسایی و تشخیص تخم، تروفوزوبیت و کیست انگل‌ها
- تست اسکاچ
- انجام تست OB
- نمونه‌برداری و تهیه اسلایدهای نازک و ضخیم جهت آزمایش مالاریا
- نمونه‌برداری و تهیه اسلاید از زخم‌های جلدی (سالک)
- بررسی لام مالاریا و لیشمانیا
- نحوه گزارش‌دهی و کنترل کیفی در بخش انگل‌شناسی
- بخش قارچ‌شناسی
- نمونه‌گیری و آزمایش مستقیم نمونه‌های قارچی
- کشت نمونه‌های قارچی
- بررسی قارچ‌های ساپروفیت
- بررسی قارچ‌های درماتوفیت
- بررسی قارچ‌های احشایی
- بررسی قارچ‌های مخمری
- نحوه گزارش‌دهی و کنترل کیفی در بخش قارچ‌شناسی
- بخش مولکولی
- تهیه محلول‌های موردنیاز در آزمایشگاه تشخیص مولکولی
- استخراج DNA انسانی و میکروارگانیسم‌ها
- استخراج RNA انسانی و میکروارگانیسم‌ها
- آزمایش PCR
- الکتروفورز و مشاهده محصول
راهبردهای آموزشی Educational Strategies:
- این برنامه بر راهبردهای زیر استوار است:
- آموزش مبتنی بر وظایف حرفه‌ای (Task based Education)
- آموزش توأم دانشجو و استاد محور (Studietit and Teacher Centered Education)
- آموزش مبتنی بر آزمایشگاه (Lab based Education)
- آموزش بیمارستانی (Hospital based Education)
- آموزش جامعه‌نگر (Community oriented Education)
- آموزش مبتنی بر موضوع (Subject based Education)
روش‌ها و فنون آموزشی:
در این دوره، عمد تا از روش‌ها و فنون آموزشی زیر بهره گرفته خواهد شد؛
- سخنرانی تعاملی
- آموزش در آزمایشگاه
- بهره‌گیری از جدیدترین رسانه‌های آموزشی
- سمینار و ژورنال کلاب
- کارگاه‌های آموزشی
- بحث گروهی، روش پرسش‌وپاسخ، روش بازگویی
- آموزش عملی در آزمایشگاه بیمارستان
- استفاده از تکنیک‌های آموزش از راه دور
- شبیه‌سازی بر حسب امکانات
- Self-Education, Self-Study, Self-Directed Learning
- روش و فنون آموزشی دیگر بر حسب نیاز و اهداف آموزشی
انتظارات اخلاقی از فراگیران:
انتظار می‌رود که فراگیران:
- منشور حقوقی بیماران را دقیقاً رعایت نمایند.
- مقررات مرتبط با حفاظت و ایمنی (Safety) فردی کارکنان، محیط کار و بیماران را دقیقاً رعایت نمایند.
- مقررات مرتبط با Dress Code را رعایت نمایند
- در صورت کار با حیوانات، مقررات اخلاقی مرتبط را دقیقاً رعایت نمایند.
- از منابع و تجهیزاتی که تحت هر شرایط با آن کار می‌کنند، محافظت نمایند.
- به استادان، کارکنان، هم‌دوره‌ها و فراگیران دیگر احترام بگذارند و در ایجاد جو صمیمی و احترام‌آمیز در محیط کار مشارکت نمایند.
- در نقد برنامه‌ها، ملاحظات اخلاق اجتماعی و حرفه‌ای را رعایت کنند.
- در انجام پژوهش‌های مربوط به رشته، نکات اخلاق پژوهش را رعایت نمایند.
ارزیابی فراگیر Student Assessment:
الف: روش ارزیابی:
- دانشجو در طول دوره با استفاده از روش‌های زیر مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت:
- آزمون کتبی شامل چندگزینه‌ای (MCQ)، تشریحی (Essay)، کوتاه پاسخ، جور کردنی و...
- آزمون شفاهی (Oral Exam)
- آزمون عملی ساختارمند عینی (OSPE) Objective Structured Practical Examination
- مشاهده مستقیم مهارت‌های عملی (DOPS) Direct Observational of Procedural Skills
- کارنما (Logbook)
ب:دفعات ارزیابی
- تکوینی (Formative)، طبق برنامه درسی در گروه آموزشی
- تراکمی (Surnrnative)، طبق برنامه دانشکده